Lá vẫn xanh trên con đường nhỏ...

Mình vẫn nghĩ điều bi kịch nhất mà mình từng trải qua, thậm chí lặp đi lặp lại hết lần này đến lần khác, đấy là biết đến cái chết của một người trước khi biết về cuộc đời họ.

Cũng không sai khi nói Trịnh Công Sơn là người có những ảnh hưởng bền bỉ và dai dẳng nhất trong suốt cuộc đời mình. Tất nhiên việc ghi nhớ thời khắc bắt đầu của sự ảnh hưởng ấy là điều bất khả.


Mình không nhớ rõ mình biết đến Trịnh Công Sơn nào trước - một Trịnh Công Sơn với Tuổi đời mênh mông in trong sách hát nhạc, hay một Trịnh Công Sơn ôm đàn ghi ta hát những ca khúc Da Vàng. Đọng lại trong ký ức của mình là những trưa mùa hè, mình đi học về, và nghe nhạc Trịnh Công Sơn từ các đĩa nhạc của bố.

Trong số những bài hát mình đã nghe ngày ấy,dường như đã trở thành một nỗi ám ảnh với mình tới ngày hôm nay là Người con gái Việt Nam da vàng. Lần đầu tiên mình sợ một cái gì đấy, nỗi sợ hãi vô hình, nỗi sợ cái chết. Lần đầu tiên mình biết những câu từ trong một bài hát có thể tạo ra sức mạnh lớn lao đến như nào. Nó khác cái cảm giác khi mình gào lên những câu hát chất đầy máu xương của bài Quốc ca - đúng ra là đại đa số thời gian mình hầu như chẳng có cảm giác gì nhiều lắm với Quốc ca, cho tới lần nghe lại nó trong Giai điệu tự hào - nhưng tóm lại vẫn không phải cái cảm giác khi mình nghe nhạc Trịnh Công Sơn.

"Người con gái một hôm qua làng đi trong đêm, đêm vang ầm tiếng súng 
Người gái chợt ôm tim mình trên da thơm, vết máu loang dần 
Người con gái Việt Nam da vàng mang giấc mơ quê hương lìa kiếp sống Người con gái Việt Nam da vàng yêu quê hương nay đã không còn Ôi cái chết đau thương vô tình 
Ôi đất nước u mê ngàn năm 
Em đã đến quê hương một mình Riêng tôi vẫn âu lo đi tìm"

Đấy là một cái cảm giác u huyền ma mị, vừa quỷ vừa thần, vừa đáng sợ, lại vừa quyến rũ vô cùng. 

Sau Người con gái Việt Nam da vàng là Huế - Sài Gòn - Hà Nội, rồi cuối cùng mới đến Hạ Trắng, chính xác là album Hạ Trắng của Khánh Ly. Sau này thì có Đoá hoa vô thường...

Cho đến một ngày, đúng hơn là một tối nọ, khi mình nghe một cái album của Khánh Ly, chính xác là phần phỏng vấn Khánh Ly của một hãng đĩa hải ngoại. Mình nhớ lúc đó mình nghe bài Hát trên những xác người.

"Chiều đi lên đồi cao hát trên những xác người
Tôi đã thấy tôi đã thấyBên khu vườn một người mẹ ôm xác đứa con
Mẹ vỗ tay reo mừng xác con
Mẹ vỗ tay hoan hô hoà bình..."

Lúc đấy, nói thế nào nhỉ, mình đã sợ kinh khủng. Nỗi sợ đến từ hai phía: nỗi sợ hãi cái chết và ma quỷ, sợ hãi cái không khí trong bài hát và nỗi sợ hãi còn lại dành cho những gì mình chưa bao giờ nhìn thấy trong sách giáo khoa.

Chiến tranh trong sách lịch sử hình như không nói đến những điều như thế. Chiến tranh trong sách giáo khoa là cuộc chiến của những người bị hại đứng lên giành lấy công lý cho mình. Lúc nào cũng thế. Chiến tranh trong sách giáo khoa là một sự mặc định theo kiểu tất cả mọi người đều "giác ngộ", đều chết vì một lý tưởng... Chẳng có số nào trong những cái-chết-trong-sách-giáo-khoa ấy dành cho những-người-bình-thường cả, những người chết mà vẫn không hề biết tại sao mình chết, không kịp nhận ra mình đã chết hoặc giả có thì mình cũng không đủ tinh tế để nhận ra.

Cũng nên kể lại cả việc hồi đấy mình mới được dạy cho hai từ "phản động". Thế nên hồi đấy mình đã nghĩ Trịnh Công Sơn, Khánh Ly, và tất cả những gì thuộc về "miền Nam trước năm 1975" đều là "phản động". Như mình đã kể trong một status cũ cũ hồi trước, kết quả của sự "khám phá" này là suốt nhiều năm sau đấy bố mẹ mình chỉ dám để Trọng Tấn hát "Bạn ơi hãy đến quê hương chúng tôi..." khi có mặt mình trong nhà.

Đấy là chuyện hồi mình học lớp 8.

Quãng thời gian niên thiếu của mình sau sự kiện "động trời" năm ấy đôi lúc cũng xuất hiện Trịnh Công Sơn, nhưng chỉ dừng lại ở những sáng tác "được phổ biến" của ông như Gọi tên bốn mùa, Đoá hoa vô thường, Ở trọ trần gian... Những bài hát của ông tạo ra cho mình một không gian sáng tạo vô cùng rộng lớn, là nguồn cảm hứng, thậm chí cả người lắng nghe và chia sẻ với mình. 

...

Mình chỉ thực sự tiếp cận với Trịnh Công Sơn với tất cả những gì "Trịnh Công Sơn" nhất vào những năm cuối thời "học đại" kia.

Khi người ta đã đủ lớn, hoặc nghĩ bản thân đủ lớn, bị phản bội niềm tin hoặc chối bỏ niềm tin, thì người ta bắt đầu nghi ngờ mọi thứ. Quá trình ấy diễn ra với mình vào khoảng giữa năm nhất và năm hai - gây ra bởi bạn bè, bởi những thứ mình đọc trên internet, và cả các thầy cô trực tiếp giảng dạy các môn học đại cương của mình. 

Hồi đó mình được xem "Đất khổ" - tên tiếng Anh là Vietnam: Land of Sorrow làm vào những năm 70 về trước. 

Mình đã nghĩ nếu muốn làm phim để ca ngợi hoà bình, thì chẳng có gì tốt hơn những bộ phim về người chết - đúng hơn là những người vô tội đã bị giết hại như thế nào. Những bộ phim ca ngợi một cách phô trương tinh thần chiến đấu anh dũng kiên cường này kia chỉ làm mình thêm ghét những người đã làm ra nó, và những cái to to hơn chứa chấp những con người ấy mà thôi.

Quay lại Đất khổ. Một phần không nhỏ nội dung bộ phim này giống như làm về tiểu sử của Trịnh Công Sơn, anh vào vai chính mình trong bộ phim ấy. Anh không bước vào cuộc chiến, không đứng giữa hai làn đạn. Anh hoà vào dòng người chạy nạn nháo nhác trên các con đường, trong những khu nhà thờ chật ních người tị nạn... Chẳng có cái gì là người dân nô nức đứng lên giành chính quyền, chẳng có cái gì là "trùng trùng quân đi như sóng". Chỉ có những gương mặt thất thần, những cái xác nằm lại bên đường, chỉ có những đứa trẻ lạc bố lạc mẹ, có người mẹ ôm cái xác đứa con đã chết của mình mà ru hời...

Đó là những thứ mà những cuốn sách lịch sử không dạy chúng ta. Chúng ta không được dạy cách sợ hãi chiến tranh. 

Đấy cũng là lúc mình quay lại với những khúc ca Da Vàng của Trịnh Công Sơn qua tiếng hát Khánh Ly. Gần đây, khi được đọc cuốn "Trịnh Công Sơn và cây đàn lyre của hoàng tử bé" của Hoàng Phủ Ngọc Tường, mình mới có được cái nhìn phần nào toàn vẹn hơn về cuộc đời Trịnh Công Sơn, về những thăng trầm biến cố nào đã tạo nên một "Bóng Núi" vĩ đại nhường ấy.

Và như mình đã bắt đầu bài viết này, mình lại lâm vào cái bi kịch biết đến cái chết của một người trước khi biết về cuộc đời họ.

Lại một ngày 1/4 nữa. Đã từ rất lâu rồi 1/4 với mình là một ngày buồn. Không chỉ vì mình quá bất lực trong việc nhận ra những điều dối trá lọc lừa mà những người đối diện cố đưa mình vào, mà bởi 1/4 là ngày mà một huyền thoại trong lòng mình nằm xuống. Mình nhớ báo đài hồi đó đã nói chẳng ai tin Trịnh Công Sơn đã qua đời trong cái ngày 1/4/2001 ấy.

Mình thì nghĩ bất kể 1/4 hay 2/4 hay bất kì một ngày nào khác, chẳng ai muốn chấp nhận một sự thực như thế. Ấy vậy mà đã 14 năm qua đi.

"Em ra đi nơi này vẫn thế
Lá vẫn xanh trên con đường nhỏ..."

Cuộc đời này, sau ngày ông ra đi, vẫn cứ buồn như thế, nhưng người ta hình như đã chán những chiếc lá xanh mất rồi.

1/4/2015

STRONG.