Gót Thị Mầu đầu Châu Long: Mượn chuyện thần chuyện người để cười thế gian

Tôi bắt gặp cuốn sách, trong một chiều hè nồng nực nọ, giữa đợt thực tập thứ hai, khi đang cùng bạn lang thang giữa phố sách Đinh Lễ.

Và tôi biết, tôi buộc phải có được cuốn sách này.

Tổng thể cuốn sách là một không gian ma mị và đậm tính nữ, toát ra không chỉ từ cái bìa màu hồng cánh sen với bóng cô cái vấn tóc đuôi gà đi giữa mịt mù sương khói xen những cánh cúc vàng tan tác hay dòng chữ “truyện giả cổ” khơi gợi tò mò, mà còn là những chuyện đời, chuyện người được tác giả kể lại trong từng thiên truyện của mình.

Những lời dẫn đầu sách gọi cuốn sách với 10 truyện ngắn của tác giả Trần Chiến là “NHỮNG CHUYỆN TRUYỀN THẦN” bởi mỗi câu chuyện không khắc họa chỉ một khoảnh khắc hay giai đoạn trong cuộc đời nhân vật chính, mà là cả một hành trình dài từ khi người ấy từ đất sinh ra, rồi lại quay về với đất, không chỉ là chuyện một cá nhân, mà là chuyện một dòng họ, một triều đại. Truyện khép lại, là lúc ta có trong tay bức chân dung hoàn chỉnh họa lại một con người sống trong “quá khứ” - cái thời đại mà giờ đây nhắc lại, chỉ biết nó là “Ngày xửa ngày xưa”, còn cụ thể là cái ngày xưa nào, thời đại nào, thì hoàn toàn bất khả.

Chẳng ai nắm tay từ sáng đến tối, chẳng ai bình an thanh thản mà sống trọn cuộc đời. Kẻ hàm oan chết không nhắm mắt, kẻ được cuộc đời ban cho phúc hạnh cũng không thể níu giữ đặc ân ấy cho tới tận sau phút lìa đời. Nhưng có lẽ vì vô thường, vì mong manh, vì đầy biến động, nên rốt cuộc người đọc cũng chỉ có thể xót xa, cay đắng mà để từng trang sách, từng gương mặt người ấy trôi vụt qua mà không thể níu giữ lại.

Cuốn sách gồm hai phần: Kể chuyện thần và kể chuyện người. Thần thì than ôi đủ loại, thượng vàng hạ cám, trên thanh dưới tục… mỗi gương mặt thần hiện lên đều chân chất như cái cốt lõi tinh thần đã sản sinh ra nó. Thần gì cũng nôm na mách qué như anh nông dân hiền lành, cũng biết mạo danh, bày mưu tính kế để giữ ngai bệ, thậm chí che dấu cả danh phận để mong đòi một đời sống khác. Ấy mới biết, xác phàm có thể dễ dàng từ bỏ, nhưng cái thói hư tật xấu của cõi người, thì dường như chẳng bao giờ biến mất.

Kể chuyện thần, nhưng Trần Chiến đã vô cùng công phu trong việc xây dựng nên hình ảnh những con người sống dưới sự chi phối của những ông thần bà thánh ấy. Đó ban đầu là sự e sợ trước một thế lực siêu nhiên mà mình không thể thấu hiểu, xong từ lúc nào đã lại biến báo thành những mưu mô. Một tiếng cười gằn. Cười cái sự ngu muội, cười cái sự u mê, hay cười cái sự gì nữa, thì đành để dành cái sắc thái sự cười ấy cho người đọc. Chỉ biết những trang văn với lối dùng từ hư hư ảo ảo, văn phong ung dung lưu loát dường như đang được dịch lại từ những bản cổ văn, hay thậm chí tuôn ra từ miệng một lão nông nhẩn nha ngày giữa vụ.

Phần tôi thích nhất trong cuốn sách này, lại không phải những trang viết về “Thần”. Tôi thích những bức họa nữ nhân được tác giả “phục chế” lại ở phần sau của cuốn sách, một dạng “ngoại truyện” của pho sách, tích chèo mà ta dường như đã thuộc nằm lòng.

Tôi là loại người thích nghi ngờ tất cả những cái kết kiểu “Họ sống bên nhau hạnh phúc mãi mãi” thường thấy ở cuối mỗi câu truyện cổ tích, hay đôi khi dành nhiều sự chú ý cho một nhân vật phụ “bất thường”. Tôi tò mò về những gì xảy ra sau khi một câu chuyện kết thúc hơn cả việc cảm thấy hài lòng về cái kết viên mãn.

Và những câu chuyện về nàng Kiều, cô Thị Mầu hay nàng Châu Long trong cuốn sách này đã thuyết phục tôi hoàn toàn. Đó là sự thật, một thứ sự thật trần trụi tới mức khiến người ta khó chịu. Các nhân vật không còn khoác lên mình mặt nạ hoa phấn đẹp đẽ mà nghìn năm văn hóa dân gian đã điểm trang. Họ trở lại làm chính mình, với những ghen tuông thù hận. Vì yêu nên ghen. Vì yêu nên sinh ra thù hận. Phận hồng nhan may mắn gặp được người yêu thương che chở, nguyện sống chết hết mình cho người ấy, nhưng rồi phút cuối lại bẽ bàng vì bị vứt bỏ, bị ghẻ lạnh khinh thường. Nào ai muốn sống cuộc đời truân chuyên, phải đơn côi lẻ bóng, nhưng chính những người phụ nữ ấy lại tự mình bứt ra khỏi nơi chốn an toàn bấy lâu. Họ không cần tự do, họ không mong sự bình quyền. Cái họ cần là hạnh phúc và sự trân trọng không còn ở đó, nên họ lại buộc phải ra đi.

Cái cách họ kể câu chuyện của mình, sao thật đàn bà, thật đau đớn, mà vẫn thật đẹp. Đẹp đến nao lòng.

Trong cuốn sách này, cũng là lần đầu tiên tôi tìm thấy phần cuối của truyện ngắn Thị Mầu. Tôi những tưởng mình đã được nghe trọn vẹn truyện này trên đài Hà Nội, nhưng hóa ra câu chuyện ấy đã được biên tập lại, để giấu đi cái kết nghiệt ngã. Phần cuối của câu truyện thực sự khiến tôi đau. Cảm giác đau thực sự khi nhìn một người phụ nữ bị hủy hoại, bị bạo hành về cả thể xác lẫn tinh thần bởi những người đàn ông, những kẻ tự cho mình là “đại trượng phu”. Và tôi cũng nghiêng mình trước cuộc chiến đấu trong vô vọng của người đàn bà ấy, cô Thị Mầu sẵn sàng chết đi sống lại, sống phận tha phương để tìm được sự tự do cô hằng khao khát. Lần này, tự do ở cùng phía với hạnh phúc. Nhưng cả hạnh phúc và tự do đều quay lưng với cô. Chỉ còn lại sau cùng là sự hủy hoại tận sâu tâm hồn

Lại một lần nữa tiếng cười cất lên. Đó là tiếng cười điên dại của Châu Long, hay Thị Mầu, tiếng cười nuốt đi bao khổ đau uất hận.

Xin mượn lời của Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu để kết lại bài viết này: “Trong những tác phẩm của nhà văn Trần Chiến có tính cách nho sĩ Bắc Hà hòa quyện với chất liệu dân gian, là một góc nhìn sắc sảo về văn hóa và người Việt truyền thống – Những yếu tố mà Sử học hiện đại luôn cần được tiếp cận để phục dựng một “lịch sử xã hội” đa dạng như đời sống vốn có.

S.Icarus