THE PAN’S LABYRINTH: Thế giới nào cho em?

Trong “The Pan’s Labyrinth”, Guillermo del Toro đang cố gắng kể lại một câu chuyện thần tiên mà phần hư thì ít, phần thực thì nhiều, đủ sức khiến cho trái tim người xem thắt lại khi cảnh cuối phim khép lại trên nền bài hát ru u buồn.

Vào năm 2011, tôi được xem “Wizard of the Oz” tại thư viện TPD (hồi ấy còn ở 22 Hai Bà Trưng). Tôi gần như ngay lập tức và tin rằng đó là bộ phim tuyệt nhất mình từng xem. Dù được làm từ trước chiến tranh thế giới thứ hai, được tô màu lại từ phim đen trắng, rồi bối cảnh toàn hoa nhựa… thì xứ Oz trong bộ phim ấy vẫn là một chốn thiên đường khiến tôi mê mẩn. Tôi yêu xứ Oz, yêu Dorothy, yêu cuộc phiêu lưu của cô, vì với tôi, những điều ấy giống như một lời tuyên bố, rằng thế giới thần tiên là có thật, những sinh vật kì bí, phù thủy và pháp sư, những phép màu… là có thật. Tôi tin vào “Wizard of the Oz”, như tin vào thế giới kì diệu của riêng mình.

Nhưng vào những ngày cuối mùa hạ của tuổi 22, giấc mơ về xứ Oz của tôi tan thành mây khói. Tôi mua được một DVD của “Phù thuỷ xứ Oz”, tất nhiên là đồ Tàu thôi, từ hàng đĩa Tràng Tiền (giờ đã không còn nữa). Đĩa phim có phần mở đầu dài hơn (không xuất hiện trong bản phim tôi được xem lúc trước), xuất hiện thêm cả những người giúp việc trong nông trại như một tấm gương phản chiếu lại những người bạn của Dorothy ở xứ Oz. Vài phút phim ngắn ngủi, nhưng lái câu chuyện theo một hướng khác đầy nghiệt ngã. Hóa ra cô bé Dorothy ấy, cũng giống như tôi, mãi mãi sống trong cái thế giới hoang tưởng của mình.

Theo một cách nào đấy, “The Pan’s Labyrinth” khiến tôi nhớ đến “Wizard of the Oz”. Cả Ofelia và Dorothy đều tin vào một xứ sở thần tiên diệu kì mà các cô mắt thấy tai nghe, nhưng cuối cùng, nơi chốn tưởng tượng ấy vẫn không thể tách khỏi hình ảnh chính thế giới nơi các em đang sống.

Trong số rất nhiều những bảng xếp hạng của mình, kênh WatchMojo đã hết lần này đến lần khác liệt kê “The Pan’s Labyrinth” vào danh sách Phim thiếu nhi nhưng không dành cho thiếu nhi, Những bộ phim thiếu nhi kinh dị nhất, Phim thiếu nhi nghiệt ngã nhất… Nhưng tôi thì lại nghĩ, đây chưa bao giờ là một bộ phim dành cho thiếu nhi. Tương tự như việc đây cũng chưa bao giờ là một bộ phim về những xứ sở diệu kì.

“The Pan’s Labyrinth” diễn ra tại Tây Ban Nha những năm 1944, khi cuộc chiến tranh dường như đã kết thúc, và quân đội tiếp tục những chiến dịch truy đuổi phiến quân đang trốn sâu trong rừng. Cô bé Ofelia chuyển đến sống trong một doanh trại quân đội nơi người chồng mới của mẹ Ofelia, cũng là cha đứa bé bà đang mang trong mình, là thủ lĩnh. Ngày đầu tiên đến với khu doanh trại, Ofelia đã tìm thấy một mê cung bỏ hoang sát bìa rừng. Mê cung đó là cánh cửa dẫn đến một thế giới diệu kì mà trong đó Ofelia là nàng công chúa vì trốn lên mặt đất mà phải chịu cảnh lưu đày trong kiếp người. Một vị thần đầu dê cho cô bé ba cơ hội thực hiện ba thử thách. Hoàn thành ba thử thách ấy, cô bé có thể quay về với phụ vương và mẫu hậu đang ngày đêm mong chờ.

Không phải một bộ phim dành cho thiếu nhi, cũng không phải một bộ phim làm về các xứ sở diệu kì, “The Pan’s Labyrinth” là câu chuyện về sự bất hạnh và nỗi đau bắt nguồn từ những điều đẹp đẽ. Lí tưởng là một điều đẹp đẽ, nhưng để đạt được nó, người ta buộc phải đấu tranh, hoà bình là một điều đẹp đẽ, nhưng cái giá phải trả cho nó là những cuộc chiến tranh – xâm lược và chống trả, thế giới kì diệu ngập tràn niềm vui và hạnh phúc là một điều đẹp đẽ, nhưng cô bé Ofelia phải đánh đổi nó bằng mọi thứ cô bé có được trong đôi bàn tay bé nhỏ của mình.

Đó là nhiều cuộc chiến, trên nhiều mặt trận, nhưng tựu chung lại đều bắt nguồn từ cuộc đối đầu lớn nhất giữa hai phe: quân chính phủ và phiến quân nổi loạn. Kẹt giữa hai phe xung đột ấy là vị bác sĩ, cô hầu gái Mercedes, Ofelia và người mẹ luôn đau yếu.

Người bác sĩ có lẽ là nhân vật tôi thích nhất bộ phim, bởi giữa những người đang cố tìm cách giết nhau, giữa hận thù và xung đột về tư tưởng, thì ông là người duy nhất liên kết họ bằng mối dây của sự sống. Sự chữa trị của ông là công bằng. Ông chữa trị nỗi đau về thể xác cho mọi người, không quan trọng phe phái. Ông lắng nghe nỗi đau của họ, chứ không lắng nghe những mệnh lệnh hay hăm dọa. Cũng chính người bác sĩ ấy đã nói: “Tuân lệnh là thứ dành cho những người nghe lời mà không cần thắc mắc. Thứ đó chỉ có ông mới làm được thôi, Đại úy”.

Vị bác sĩ làm tôi nhớ đến một nhân vật trong cuốn sách tên “Thảo nguyên đại bàng”. Trong cuốn sách, một ông lão đã cưỡng lại mệnh lệnh của quân xâm lược. Cụ bị phát xít bắn chết. Giây phút cuối cuộc đời cụ chỉ đơn giản là nằm co người lại trong tư thế yêu thích của mình như thể đang chìm vào giấc ngủ. Còn vị bác sĩ của tôi, ông chậm rãi tháo kính, đưa tay lên day quầng mắt mệt mỏi – như một phút ngơi nghỉ hiếm hoi giữa cuộc đời bận rộn. Cái chết không khiến ông sợ hãi, trái lại, nó reo rắc nỗi sợ hãi vào trái tim những kẻ đã nhẫn tâm giết hại ông.

Cha dượng của Ofelia – Vidal, kẻ đã xuống tay giết chết bác sĩ vì bất lực trước tinh thần không chịu khuất phục của ông, là một gã chỉ huy hung bạo và mù quáng. Ông ta bị ám ảnh về đứa con trai sinh ra chính ở nơi cha nó chiến đấu, đứa trẻ (dường như) sẽ làm rạng danh cha mình. Ông ta luôn giữ bên mình một chiếc đồng hồ bỏ túi với mặt đồng hồ bị đập vỡ. Chiếc đồng hồ sau là kỉ vật của người cha đã chết trong chiến trận. Người cha đập vỡ chiếc đồng hồ để con trai mình luôn nhớ đến thời khắc cha nó hi sinh, nhưng Vidal lại giữ cho chiếc đồng hồ ấy tiếp tục chạy, và một mực phủ nhận câu chuyện về người cha quá cố. Ông ta cố lờ đi thông điệp xuyên thời gian ấy, coi nó là vô nghĩa. Vidal vẫn cố giữ lại chiếc đồng hồ như một sự nhắc nhớ - có lẽ giống nhiều hơn với một lời cười nhạo chính cha của mình: “Tôi không cần phải nhớ đến cái chết của ông, nhưng tôi không bao giờ tha thứ cho nó”. Nhưng thời gian là một chuỗi lặp các sự kiện, đôi phần trong chuỗi lặp ấy là một trò đùa ác của định mệnh. Và Vidal chính là kẻ phải trả giá cho sự nhạo báng bằng việc một lần nữa lặp lại cái chết của chính cha mình.

Giữa cái khung cảnh điên khùng và hỗn loạn ấy, thế giới của Ofelia dường như là một nơi chốn bình yên bé nhỏ. Cô bé chìm sâu trong một thế giới diệu kì mà chỉ riêng cô nhìn thấy, chạm vào. Trong thế giới ấy, cô là một nàng công chúa thất lạc tìm về với gia đình. Cô bé mất đi người cha là thợ may trong thực tại, thì ở Vương quốc dưới lòng đất, cô có một người cha khác đang mong chờ. Người dẫn đường cho cô là một sinh vật gớm ghiếc nửa người nửa dê. Hắn trao cho cô một cuốn sách với những lời chỉ dẫn sẽ xuất hiện khi cần, và cô buộc phải làm theo nó để có cơ hội được trở về.

Và hãy tin khi tôi nói rằng, nếu nhìn thấy những “thử thách” ấy, bạn không bao giờ còn suy nghĩ “The Pan’s Labyrinth” là một bộ phim mang sắc màu cổ tích diệu kì.

Ba thử thách, ba tấm gương phản chiếu lại những sự kiện thực xảy ra tại trại lính: con cóc sống trong thân cây mục là hình ảnh phản chiếu của những phiến quân sống đời kham khổ thiếu thốn trên núi cao, chiến đấu cho lí tưởng; con quỷ ăn thịt trẻ con với đôi mắt nằm trong lòng bàn tay quờ quạng là bữa ăn tối với những quân nhân, mục sư, thị trưởng – những kẻ đứng đầu bộ máy chiến tranh. Và cuối cùng, thử thách hi sinh gắn với việc Ofelia sẽ chấp nhận hay từ bỏ người em trai của mình. Có quá nhiều những trùng hợp, quá nhiều những gợi ý mà cho đến phút cuối cùng, nó giết chết niềm tin của người xem vào một thế giới thần tiên mà Ofelia đang tìm đường đi đến. Chắc chắn sẽ có những lời van xin em dừng lại, nhưng rồi cũng sẽ có những lời xót xa thương một cô bé con bị loạn trí, mãi lang thang trong thế giới tưởng tượng của mình.

Những kẻ mang một niềm tin mù quáng thì rốt cuộc sẽ chết chìm trong niềm tin ấy. Chỉ tiếc rằng trong tấn bi kịch này, Ofelia và người cha dượng độc tài lại cùng là những kẻ mù quáng kia. Với Vidal, đó là cái giá phải trả, nhưng với Ofelia, đó lại là một cái giá quá đắt. Ofelia cuối cùng cũng quay trở về với Vương quốc dưới lòng đất, được Hoàng hậu với dung mạo giống hệt người mẹ quá cố dang tay đón chào… Nhưng tôi thì không giàu niềm tin vào thế giới huy hoàng tồn tại trong khoảnh khắc ấy. Tôi đứng về phía những người ở lại, phía cô hầu gái Mercedes khóc nấc lên bên cơ thể nhỏ bé đã giá lạnh.

Ofelia xứng đáng một cuộc sống khác, một cuộc đời hạnh phúc bên cha mẹ mình, trong một thời đại yên bình không tiếng súng. Cô bé đã chiến đấu hết mình vì cuộc đời hạnh phúc ấy, một cuộc chiến mà chỉ mình cô tận hưởng được vinh quang chiến thắng. Bên ngoài chiến thắng ấy, Ofelia chỉ là một bé gái, đã chết, ngay trong khoảnh khắc trước khi cuộc chiến tranh kết thúc. Ranh giới vĩnh cửu giữa hai thế giới ấy buộc người ta phải ghi sâu sự tàn khốc mà chiến tranh giáng xuống số phận mỗi con người, đặc biệt là sức huỷ diệt của nó lên số phận những đứa trẻ sinh ra và lớn lên trong lòng nó. Để rồi người ta buộc phải nuốt nước mắt mà thốt lên rằng: Giá như…

Anh Phan.