Với các độc giả của một bộ sách, thì có lẽ ít niềm vui thú và háo hức
nào có thể lớn hớn việc họ được thêm một lần nữa thưởng thức lại câu chuyện đã
làm họ mê đắm, đặc biệt là khi chúng không còn ẩn sau con chữ trên trang sách
mà trở thành những hình ảnh và âm thanh trên màn ảnh. “Chuyển thể” luôn là một
động từ có sức mạnh lớn lao trong việc khơi dậy trong trái tim những người hâm
mộ ấy nỗi vui háo hức song hành cùng nỗi sợ hãi ám ảnh mang tên “tôn trọng
nguyên tác”.
Nói “tôn trọng nguyên tác” là một nỗi ám ảnh tưởng chừng
như một sự cường điệu quá đáng, nhưng rõ ràng trên tất cả những yếu tố khác, đó
là thứ thường xuyên được nhắc đi nhắc lại, thậm chí là luận điểm chính trong mọi
cuộc tranh cãi của fan hâm mộ mỗi khi họ đưa ra nhận xét về một bộ phim được mô
tả bằng mẫu câu “Chuyển thể từ…”
Nhưng điều buồn cười nhất của vấn đề này nằm ở chỗ,
trong khi có những fan cuồng với lập luận không thua gì một nhà phê bình điện ảnh,
sẵn sàng lớn tiếng chê bai một bộ phim không tiếc lời vì họ cảm thấy phật ý khi
đạo diễn và biên kịch đã quyết định lược bỏ hay làm mới một số chi tiết, hay tạo
hình nhân vật không đúng với tưởng tượng của họ, thì số đông khác, có thể là những
người chẳng biết gì về nguyên tác, hay nằm trong số những fan hâm mộ dễ tính –
những người xem phim trên tinh thần cởi mở hơn bạn bè họ, lại thấy đó là một sản
phẩm tuyệt vời.
Mới đây thôi, khi phần đầu tiên trong chuỗi
live-action của bộ phim Attack on the Titan ra mắt, một lượng khổng lồ các fan
hâm mộ đã chê bôi bộ phim là một thảm hoạ, phá hỏng nguyên tác, phá hỏng nhân vật
hay bất cứ thứ gì họ có thể nghĩ ra là đã bị hỏng. Lí lẽ của bên “anti” đưa ra
là nhà sản xuất đã tự ý thêm bớt, cắt gọt chi tiết, làm thay đổi tính cách nhân
vật, khiến họ mất đi “bản chất” của mình. Đại loại, đó là một tội lỗi “không thể
tha thứ được”. Đứng trước lý lẽ của phe anti, phe ủng hộ bộ phim cũng có những
lí lẽ riêng của họ khi cho rằng bộ phim là một góc nhìn mới lên những nhân vật
đã quen thuộc. Thêm vào đó, mối quan hệ giữa các nhân vật vẫn được bảo toàn,
tinh thần của tác phẩm vẫn được bảo vệ… Nhiều người nhìn ra được cái người khác
không nhìn thấy, nhưng cũng có những kẻ khác tưởng rằng mình là người nhìn ra
chân lý, nhưng hoá ra đó chẳng có gì hơn ngoài ảo tưởng của bản thân họ. Nhưng
trong những cuộc chiến như thế này, thay vì nói rằng nguyên tác có bị phá vỡ
hay không, thì hai phe hâm mộ kia có lẽ chỉ được quyền nói họ thích hay không
thích bản chuyển thể, bởi đơn giản đâu ai có thể hiểu chính xác những gì mình tạo
ra bằng chính cha đẻ của nó, hay trong trường hợp này, chính là tác giả.
Xét riêng trong tình huống của Attack on the Titan,
câu chuyện khá buồn cười ở chỗ chính tác giả của nguyên tác truyện tranh là người
đã chắp bút cho kịch bản điện ảnh, và đoàn làm phim cũng đã có những tuyên bố
chính thức về việc nội dung phim không giống với những gì độc giả đã biết đến. Chê
trách một tác phẩm được nhấn mạnh là hoàn-toàn-không-giống-hệt-nguyên-tác là
phá hỏng nguyên tác, có khác nào đang chê một cái nhà cao tầng sao lại không
nhìn giống cái biệt thự?
Tất nhiên chúng ta đang nhắc đến Attack on the Titan
như một trường hợp may mắn khi cả nguyên tác và tác phẩm chuyển thể đều đạt cả
giá trị về hình ảnh và nội dung, và “phá hỏng nguyên tác” là một từ bị dùng quá.
Nhưng nền điện ảnh thế giới cũng ghi nhận lại vô số những trường hợp mà sự chuyển
thể không làm nên trò trống gì ngoài một vết đen trong sự nghiệp của tất cả những
người có dính líu đến nó. Đó là những bộ phim, mà trước khi nói đến chuyện nó
có phá hỏng nguyên tác hay không, ta nên bàn đến việc nó có phải một bộ phim tốt
hay không đã.
Người yêu thích thể loại siêu anh hùng vẫn còn nhớ Dare
Devil (2003) và Green Lantern (2011), hay dân nghiền thể loại truyện kì ảo cho
tuổi mới lớn vẫn chưa kịp quên đi The City of Bone (2013). Ba trường hợp này
chính là những ví dụ cho việc không phải cứ y chang nguyên tác, y chang nhân vật
bê vào phim là tốt. Bộ phim cần có logic của riêng nó. Không có thứ logic này,
thì dù có là một bộ phim tôn trọng 100% nguyên tác từng từ từng chữ, thì đó vẫn
làm một cơn khủng hoảng mà thôi.
À, mà có lẽ đến lúc ấy các fan hâm mộ sẽ quay ra chỉ
trích bộ phim copy y xì nguyên tác mà không có chút sáng tạo nào lắm chứ. Fan
mà, họ có quyền. Ý họ là ý Chúa, ai dám cãi.
Tuy chuyển thể là một thể loại phim đỏng đảnh khó nhằn,
nhưng thực tế chứng minh rằng đó là một mỏ vàng cho các nhà làm phim, và cả những
công ty đứng sau họ. Ai là người có thể quay lưng lại với những fandom hùng hậu
sẵn sàng chi tiền cho những thứ mới mẻ, nhất là khi nó thoả mãn niềm ham mê của
họ dành cho một nguyên tác nào đó? Ai có thể quay lưng với những bộ phim được
săn đón và chờ đợi ngay từ khi nó còn là ý tưởng?
Đáp án là: Chẳng ai cả.
Khác với những tác phẩm hàn lâm yêu cầu nhiều thời
gian và một vốn hiểu biết nhất định (đôi khi cả sức chịu đựng siêu phàm của các
dây thần kinh) để hiểu hết, và thường chỉ dừng ở một tác phẩm độc lập, những
series truyện giật gân, phiêu lưu giả tưởng hay kì ảo thường đi theo bộ, và mỗi
bộ thì thường không ít hơn ba cuốn. Tất nhiên trong khuôn khổ bài viết này,
chúng ta không đề cập đến tính tốt xấu của những tác phẩm này hay tôi không hề
có ý định chê bai những series dài tập, vì sự thật là tôi phát cuồng vì rất nhiều
trong số chúng, chúng ta chỉ đang nói đến tính đông đảo của chúng về mặt số lượng
và quy mô. Quy mô độc giả và quy mô của tác phẩm.
Đến đây hãy tưởng tượng. Nếu bạn là một đạo diễn, hay
nhà sản xuất, và bạn đang cần một kế hoạch phát triển lâu dài. Lâu dài và thật
vững chãi, thì liệu bạn có thể bỏ qua những tác phẩm kể trên hay không? Một thế
giới với hệ thống khái niệm được xây dựng hoàn chỉnh và đã được biết đến, những
nhân vật mà sự yêu thích hay ghét bỏ dành cho họ đã được thể hiện quá rõ ràng,
cùng với đó là hiệu quả về kinh tế đã nhìn thấy trước… quá nhiều lợi ích hiển
nhiên để đi đến lựa chọn chuyển thể một bộ truyện thành phim thay vì mất công
sáng tạo từ đầu cả một thế giới khác.
Nếu làm một phép thống kê đơn giản, có thể thấy trong
10 năm trở lại đây, đánh dấu bằng sự khởi đầu của Peter Jackson với bộ ba Chúa
Nhẫn, danh sách những chuỗi phim (franchise) nổi tiếng qua nhiều phần được biết
đến rộng rãi có vẻ được lấp đầy bởi những cái tên chuyển thể nhiều hơn là “hàng
tự chế”: The Hunger Game, Harry Potter,
Games of Throne, Divergent hay mới đây nhất là The Maze Runner…
Việc bạn đọc đã biết trước về nội dung chính của cốt
truyện cũng như hệ thống các khái niệm (như trò chơi sinh tồn trong The Hunger
Game hay lý thuyết phân chia thế giới trong Divergent) tạo ra một sự thoải mái
nhất định cho đội ngũ làm phim trong việc thể hiện câu chuyện bằng hình ảnh. Họ
không mất quá nhiều thời gian vào việc trình bày cho người xem hiểu logic của chuyện
đang xảy ra trên màn ảnh. Nếu người xem muốn hiểu, họ đơn giản chỉ việc mua
sách mà đọc, hoặc lười hơn nữa thì tìm kiếm thông tin về nguyên tác trên một
chuyên trang nào đấy. Việc xem phim không đơn thuần chỉ là giải trí, đó còn là
cơ hội để tìm hiểu những thứ mới mẻ nằm bên ngoài cuộc sống bình thường của họ.
Còn việc của đội ngũ sản xuất là kể lại câu chuyện đã được biết đến kia theo một
cách ấn tượng nhất có thể. “Ấn tượng” có thể bao gồm xé rào nguyên tác và đẩy
nhân vật vào những cuộc hành trình mới đầy bất ngờ.
Tất nhiên, như đã nói ở phần trên của bài viết, việc
chuyển thể một tác phẩm cũng gặp rất nhiều rủi ro. Một trong số đó là ý tưởng về
câu chuyện nguyên gốc quá mạnh mẽ trong đầu độc giả, tạo thành một dạng “bạch cầu”
sẵn sàng tấn công mọi sáng tạo mới được tiếp nhận sau đó. Sự tẩy chay hay ủng hộ
này còn quyết định sự thành bại của bộ phim về lâu dài mạnh mẽ hơn bất kì hội đồng
phê bình nghệ thuật nào.
Luật bất thành văn là vậy. Phim hot ra rạp, lại là
phim chuyển thể thì không sợ doanh thu thấp, ít nhất là trong một tuần đầu
tiên, lỗ lãi bàn sau. Về lâu dài, nếu phim được ca ngợi bởi giới phê bình mà
không được khán giả yêu thích, nó sẽ lọt top underrated movie, còn nếu nó được
yêu thích rầm rộ mà trái mắt giới phê bình, nó sẽ lọt top overrated.
Dù chuyển thể là một lối đi an toàn, nhưng về lâu dài
liệu nó có phải là một lựa chọn bền vững cho một số thể loại, đặc biệt là dòng
phim khoa học giả tưởng và fantasy khi hình như đã quá lâu rồi Hollywood không
có một franchise nguyên bản nào ở hai thể loại ấy. Đã quá xa rồi cái thời James Cameron với
Avatar – bộ phim mà chưa biết đến bao giờ khán giả mới được xem tiếp phần hai của
nó, “Jupiter Ascending” – một bộ phim viễn tưởng đến từ cặp đôi chị em biên kịch
Wachowski bị chê là dài dòng và sến súa... Hollywood đang lục lọi lịch sử vàng
son của chính mình với hi vọng tìm ra lối thoát mới cho một thực tại nhàm chán,
còn người xem thì dường như đang mất dần sự háo hức khi bước chân vào rạp.
S.Icarus