Xin được bắt đầu bài viết bằng việc kể lại một câu chuyện chưa cũ lắm. Đó là tháng vừa rồi, trong khuôn khổ chương trình Không gian điện ảnh, trung tâm TPD đã chiếu 6 bộ phim thuộc thể loại kì ảo/viễn tưởng lần lượt là: Brazil (1986), Solaris (1972), Donnie Darko (2001), Memento (2002), 2001: A Space Odyssey (1968) và Mulholland Road (2001).
Một cách tương đối, thì có thể sắp 6 phim trên làm hai nhóm - một nhóm phim giàu tính biểu tượng triết học, và nhóm còn lại tập trung vào việc lắp ghép chuỗi đứt gãy các tình tiết thành một mạch truyện hoàn chỉnh. Mình xếp 2001: A Space Odyssey, Brazil và Solaris vào nhóm đầu tiên, Donnie Darko, Memento và Mulholland Drive vào nhóm thứ hai.
Nội dung của Mulholland Drive được tóm tắt đơn giản bằng một vụ tai nạn xảy ra trên đoạn đường Mulholland đã kết nối một người phụ nữ bị mất trí nhớ với một nữ diễn viên triển vọng. Hai người phụ nữ dấn thân vào hành trình tìm kiếm những dấu vết và bằng chứng để làm sáng tỏ thân phận của người phụ nữ bị mất trí nhớ kia.
Nhưng mình lại thích ví Mulholland Drive giống như khoảnh đất dưới gốc cây bồ đề, hay mất cứ một điểm trung chuyển tâm linh nào mà tại đó, con người ta nhận ra, họ chỉ đơn giản, là đã không còn tồn tại nữa. Theo cách nhìn nhận này, thì ngay từ đầu bộ phim, khán giả đã được chứng kiến câu chuyện pha lẫn giữa thực và ảo, giữa kí ức và tưởng tượng của hai cô gái - Rita và Betty, trước khi họ kịp nhận ra chuyện gì đã xảy ra với cuộc đời mình.
Điểm mấu chốt cho giả thiết này nằm ở chiếc chìa khóa của Rita và cái hộp trong túi của Betty. Chiếc hộp ấy, không chỉ là tượng trưng cho cánh cửa dẫn đến với thế giới vĩnh hằng - nơi mà hồn ma của hai cô gái phải đến khi họ cuối cùng cũng nhận ra mình đã chết, nó còn là chiếc hộp Pandora ẩn chứa bên trong đó mọi tội lỗi vốn bị che giấu. Bên trong chiếc hộp ấy, là phần hiện thực méo mó và xấu xí, ê chề những ghen tuông và bội phản mà các nhân vật luôn muốn tìm cách rũ bỏ.
Ở góc nhìn chủ quan của nửa cuối bộ phim, thì chi tiết kì lạ khi cái hộp đột ngột xuất hiện trong chiếc túi của Betty lại tiếp tục dẫn người xem đến một giả thiết khác. Betty, hay cô gái với cái tên Diane thực sự đã từng là một cô gái đầy mộng mơ, bước chân đến Hollywood với một trái tim rộng mở. Rồi cô thực sự đã gặp Rita, một cách đầy ngẫu nhiên, rồi cũng ngã vào tình yêu với Rita đúng theo cái cách mà Betty đã ngã vào tình yêu với Rita - không toan tính, đầy tính xác thịt. Và rồi đến một thời điểm, cô đã bị Rita cuốn đi, đánh mất sự chủ động của mình - như cái cách mà cô đã sợ hãi, run rẩy trong rạp hát. Chiếc hộp màu xanh xuất hiện trong túi của Betty vào cuối buổi biểu diễn, cũng như những thù hận và ghen tuông của Diane xuất hiện sau khi cô nhìn thấy Rita gắn bó với một tay đạo diễn khác.
Chiếc hộp màu xanh, trong trường hợp này, chính là cái hộp Pandora chứa đựng phần ác cuồng nộ trong lòng Diane, là cái hộp chứa đựng nỗi sợ hãi của Betty. Và, đoán xem ai giữ chìa khóa để mở chiếc hộp đó, ngay từ khi bộ phim mới bắt đầu? Rita. Rita là người giữ chiếc chìa khóa với kết cấu kì lạ. Rita chính là người đã mở chiếc hộp bất hạnh. Và rồi, chính cô là người đã bị chiếc hộp ấy nuốt chửng - giống như trong đời thực, Rita có lẽ đã bị giết bởi tay sát thủ mà Diane thuê.
Tạm đặt sang một bên lí giải về hình ảnh chiếc chìa khóa và cái hộp xanh, phần tiếp theo mình sẽ nói về những tình tiết được tung ra rải rác xuyên suốt bộ phim. Thật khó để có thể phân định rạch ròi chuỗi tình tiết ấy thành hai nửa thực - ảo, bởi như mình đã nói ở bên trên, chúng là sự pha trộn giữa kí ức thực của Rita và Diane với những ảo ảnh đẹp đẽ, giống như thứ thuốc giảm đau mà não bộ tự sinh ra trước lúc con người ta qua đời. Một sự an ủi muộn màng, để khoảnh khắc của cái chết không phải là khoảnh khắc của tận cùng đau đớn.
Nếu sắp xếp lại những tình tiết của Mulholland Drive theo trục thời gian, một cách tương đối, ta sẽ có mạch truyện như này: Diane và Rita là hai diễn viên cùng muốn lập thân tại Hollywood. Nhưng Rita nhanh chóng trở thành ngôi sao, còn Diane thì không. Họ cũng có mối quan hệ tình cảm với nhau, nhưng nhanh chóng trở nên lạnh nhạt và tan vỡ khi Rita bỏ đi theo một anh chàng đạo diễn, và còn chẳng buồn che giấu điều ấy khỏi Diane. Diane sau đó, mang theo những khổ đau và bẽ bàng, sau bữa tiệc tại nhà của tay đạo diễn kia, đã nhận ra cô chỉ là một trong số rất nhiều những cô gái ngây thơ và mù quáng bị thao túng bởi Rita, dưới danh nghĩa "tình yêu". Diane sau đó đã thuê một tay sát thủ để trả thù Rita. Rita sau đó bị bắn chết (hoặc cũng có thể là tai nạn chết) trên đường Mulholland Drive. Phần hồn của cô sau đó đã đi lang thang đến khu nhà mà Coco - mẹ của anh đạo diễn làm quản lí và trú ngụ ở đó. Còn phần của Diane, sau khi biết tay sát thủ đã thành công, cô bắt đầu bị ảo giác và quyết định kết thúc cuộc đời mình bằng một phát súng vào đầu. Khi còn sống, cô luôn mơ về một cuộc sống xa hoa ở Hollywood và người bác với khoản tiền ít ỏi đã giúp đưa mình tới nơi đây. Phần hồn của cô trở thành Betty, và cũng đến khu nhà của bà Coco. Bởi Rita chết trước Diane, nên khi Diane đến ngôi nhà, cô đã thấy Rita ở đó, mất toàn bộ trí nhớ, với hành trang không có gì ngoài tiền - bởi trước lúc chết cô ta vẫn là một diễn viên đang lên, và chiếc chìa khóa xanh để mở chiếc hộp sẽ xuất hiện trong phần phim sau này.
Đến đây, mọi thứ phần nhiều có lẽ được xây dựng dựa trên kí ức thật của hai người - Betty đi thử vai, họ đã có những phút giờ gắn bó. Rồi khi nhìn thấy cái xác trong ngôi nhà số 17, cả Betty và Rita đều đã mơ hồ nhận ra họ không còn sống nữa - Rita hoảng loạn vì cô nhận ra cái xác là của Diane/Betty, còn Betty bình tĩnh trấn an Rita, bởi cô biết rõ, cái xác ấy là mình. Rita đưa Betty đến buổi biểu diễn - nơi mà mọi thứ đều ám chỉ việc sự tồn tại hữu hình một thứ không còn nữa, nhưng vẫn còn những thứ vô hình khác của nó tồn tại - như dàn nhạc không còn, nhưng phần biểu diễn được thu âm của họ vẫn sẽ vang lên khi được phát lại, người ca sĩ đang hát rồi gục chết trên sân khấu, nhưng tiếng hát của cô ta thì vẫn cứ ngân nga mãi không thôi... Khi xem phim, mình đã nghĩ Betty và Rita khóc vì lời bài hát, nhưng ngẫm lại, có lẽ họ khóc vì nhận ra, cả hai đều chỉ còn là những linh hồn.
Và không phải vô tình khi chiếc hộp xuất hiện vào ngay lúc ấy - khi cả hai người họ đã nhận ra bản chất sự tồn tại của mình. Nếu chiếc chìa khóa ở đầu phim là câu hỏi, thì chiếc hộp chính là câu trả lời. Nếu như thân phận của Rita là câu hỏi, thì sự tuyệt đối của cái chết với họ chính là câu trả lời.
Câu hỏi tiếp theo, vậy thì khoảng hư ảo đầy mộng mơ và tuyệt đẹp trước khi chết ấy thuộc về ai trong số Betty và Rita? Mình nghĩ, nó là của Rita. Bởi theo một cách nào đó, mục đích của Betty cho tới cùng, không phải để thỏa mãn sự say đắm cô dành cho Rita hay sao? Có lẽ Rita cũng hiểu những tình cảm ấy, và sự hiểu biết ấy đã phản chiếu vào những ảo ảnh cuối đời của cô và tạo ra một Betty vừa ngây thơ vừa nhân hậu lại vừa trong sáng. Tất nhiên, điều kiện để những lí giải này của mình trở nên hợp lí, là nhân vật anh chàng đạo diễn sẽ chỉ xuất hiện trong đời thực của hai cô gái - giống như tay sát thủ vụng về đã tạo ra không ít tiếng cười u ám.
Thường thì mình sẽ đọc (và xem phân tích) về mỗi bộ phim trước khi viết cảm nhận, nhưng với Mulholland Road, vì đây là phim cuối cùng trong chuỗi phim "căng não", mình muốn đảo ngược lại trình tự này, để thấy mình thực sự cảm nhận bộ phim đến đâu. Và khi biên đến những dòng này, thì mình đang đọc một bài phân tích về việc sử dụng màu xanh dương trong bộ phim này - chiếc chìa khóa, chiếc hộp, mái tóc của người phụ nữ ngồi ở hàng ghế hạng nhất trong nhà hát... Tiếp theo hẳn mình sẽ phải đi tìm hiểu về ý nghĩa trường đoạn hai người đàn ông trong quán vào đầu phim. Và cuối cùng, một vài bài phân tích để kiểm chứng tất cả những gì mình viết bên trên.
- Phan Hải Anh -
